Friday, May 28, 2021

A Short History of Kirat Period: Administrative System of Kirat Period by Pradip Devkota


A Short History of Kirat Period: Administrative System of Kirat Period:

Introduction:

The term Kirat is a generic term in Sanskrit Literature for people who had territory in the mountains, particularly in the Himalayas and Northeast India and who are believed to have been Tibetan in origin . Kirati are very primitive tribes in Nepal Himalaya. According to Manu’s Dharmashastra, Kirat arecalled “degraded kshatriyas.’ They had been mentioned as a brave warriors in various ancient mythological manuscripts. The kirats have been also mention in the different Puranas as well as Mahabharata, Bhima meets the Kiratas to the east of Videha ( ancient kingdom’s territory located in Mithila region under King Janak) where his son Ghatotkacha is born. In general the dwellers of the Himalayas, especially the eastern Himalayas were called Kiratas.

First King: Yalambar

Kirata territories extended along the eastern Himalayan belt of the mountain range. In Nepal Himalaya they were dominated in eastern part of Nepal. The Kirats area was in between Sunkoshi and Tama Koshi as their native land. The tri partition of the Kirat region in eastern Nepal divided into three regions are, Wallo Kirat, Majh Kirat and Pallo Kirat. The Wallo Kirat and Majh Kirat collectively called Khambuwan and the Pallo Kirat is called Limbuwan because of their preponderance of limbu Kirat.

Peoples and Languages:

In academic literature, the earliest recorded groups of kiratis are today divided into five groups viz The Yakkha, Limbu, Rai, Sunwar and Dhimal. Kirati people were short and had strong bodies, broad checks, flat noses, thin whiskers and dark eyes. They were well trained in the art of welfare and were very skillful archers.




Kirati people spoke Kirati Languages. There are about two dozen Kirati Languages. The better known are Bantawa, Chamling, Khaling, Bahing, Yakkha language, Vayu, Dungmali and Khulung .

Kathmandu Valley Invasion:

The kirats ruled in Nepal after Mahispal or Avir Dyansty can be found in different manuscripts. By defeating the last king of Avir Dynasty Bhuwansingh in a battle, Kirati King Yalamber had taken the regime of valley under his control. In hindu mythological perspective this event was taken place in around the 6th century B.C. Kirats comes to Nepal in about 700 BC and ruled over it.

 Yalamber, the First Kirati  King of Nepal which belongs to the Yellung clan. In some context he is also found to say as ‘Yalung’. It is also believed the Yal, the old city name of Patan was names after him. After conquering the Kathmandu valley, the Yalamber established the capital city Yalakham present day near Thankot. They extended their Kingdom as far as Tista River in east and Trishuli River in west.

First King Yalambar:

In Nepal, Kirati King Yalambar, is belived to be the Barbarik of Mahanharata, son of Ghatotkach and grandson of Bheema. During the Mahabharat war, Lord Krishna cut of Barbarik’s head, so in his honour Indrajatra is celebrated and his head is worshiped as god Akash Bhairav. His successors ruled Kathmandu valley for about 31 generations which was lasted nearly 1225 years.




Humanti : 

Humanti was the sixth King of Kirat dynasty eho had fought in war of Mahabharat. Jitedasti was regarded as the seventh Kirati King. During his period Gautam Buddha visited Kathmandu Valley.

The twenty-eighth Kirati King was Patuka, who faces the attack of Sombanshi ruler and successfully repelled their attacks. After that, he was forced to move top Shankhamul from Gokarna. He built a royal palace called ‘Patuka’ there for him. The last King of Kirat dynasty was Gasti.

Administrative System of Kirat Period:

The administrative system of Kirat period was divided into three different tires- Central Government, State Government and Local Government.

Central Government:

The king is the highly respected and top level authority. The king was considered as the representative of the God (Ningwaphuma). The Kirati King did not rule arbitrary. The king had to follow the traditions and beliefs. They had to take the interest of the people. The king was the head of the state as well as head of the government. The king had legislative, executive and judicial powers and the kingship was based on divine theory.

 The council of the state is called the Chumlung which consists The King ( Hang), Ministers (Tumyangs), High level army officers (Thaktumba) two elected person by King (Padangs). The King used to chair the Chumlung. The major functions of council of state are to advise the King, to provide information, to formulate policies in national issue, to entact rules and regulations. The whole entire administrative system was guided by Chumlung.

The center administrative system controls the relationship between central and local administration, military organization, administrative and judicial affairs, taxation policy and some socio-religious affairs.

State Government:

The state administration was controlled by the Mini King.

Local Government:

The local level government is called Thum or a cluster of villages. The local level government is run by the Subbha. In case of external invasion all the Thums under the guidance and leadership of the central government had to fight against the invasion.

Foreign Policy:

The foreign policy is based on non-alignment policy.  For treaty with any foreign country, the central government had to take Thums consent to sign treaty.

Military organizations:

A compulsory military training should be given to every male child at the age of 12 years. They should be recruiting their sons from each Limbu family once they attains the age of 18. Kirati had systematic military organization. It was based on sound principal and policies.

Judicial Affairs:

The primary function of government is to maintain peace and security. Punishment was given according to the crime. There was provision of death punishment also. Those people who create violence in the society were given severe punishment. Rebels were expelled from the country and criminals were expelled from the country. The criminal were forced to take oath before God not to repeat their crime.

Judges were selected on the basis of his knowledge.

Taxation:

Taxation system was based on the production amount. Every person had to pay once tenth of the production of his land. Taxes were on sale, production of forest products etc.

Trade:

Trade was done in between India, China and Tibet. Basically they trade wool, medicinal herbs and forest products.

Social Affairs: Marriage & divorce:

They adopted the policy of increasing the populations so that the Limbu man were allowed to marry non limbu women. The marriage was registered in the council of state on the petition of their father. The village headman had the authority to register their marriage and they had to pay certain amount for marriage registration.

The status of women in the society was high. Divorce is legal. There are two types of divorce, Khemang-is the divorce by husband on the ground of wife’s immoral character and Najang-is the divorce by wife on the ground of husband’s immoral characters. A girl after divorce is consider as a unmarried women.

Religious affairs:



Their main god is Nigwaphuma. God was to e worshipped for the protection of the family members, for the welfare of the eldest members of the family and villages.

Law:

The law system was basically based on the Mundum. Mundum was just like four Vedas of Aryans. Customary laws and royal edicts were also sources of law.

Conclusion:

Kirat administration was based on traditions, socio-cultural values and belief. Kirata rulers used to rule with the help of customary law based on tradition, religious belief and according to Mundhum. The lacks of reliable evidences and inscriptions, the Kirat period and prehistoric period of Nepalese history is in dark.




List of Kirat Kings

According to Mahabharata, chronicle of Bansawali William Kirk Patrick[4] and Daniel Wright,[5] The kirat kings were

  1. King Shree Yelam - 90 years/१। राजा श्री एलम् - ९० वर्ष,
  2. King Shree Pelam - 81 years/राजा श्री पेलं - ८१ वर्ष,
  3. King Shree Melam - 89 years/राजा श्री मेलं - ८९ वर्ष,
  4. King Shree Changming - 42 years/राजा श्री चंमिं - ४२ वर्ष,
  5. King Shree Dhakang - 37 years/राजा श्री धस्कं - ३७ वर्ष,
  6. King Shree Walangcha - 31 years 6 months/राजा श्री वलंच - ३१ वर्ष ६ महिना,
  7. King Shree Hungting - 40 years 8 months/राजा श्री हुतिं - ४० वर्ष ८ महिना,
  8. King Shree Hoorma - 50 years/राजा श्री हुरमा - ५० वर्ष,
  9. King Shree Tooske - 41 years 8 months/राजा श्री तुस्के - ४१ वर्ष ८ महिना,
  10. King Shree Prasaphung - 38 years 6 months/राजा श्री प्रसफुं - ३८ वर्ष ६ महिना,
  11. King Shree Pawa: - 46 years/राजा श्री पवः - ४६ वर्ष,
  12. King Shree Daasti - 40 years/राजा श्री दास्ती - ४० वर्ष,
  13. King Shree Chamba - 71 years/राजा श्री चम्ब - ७१ वर्ष,
  14. King Shree Kongkong - 54 years/राजा श्री कंकं - ५४ वर्ष,
  15. King Shree Swananda - 40 years 6 months/राजा श्री स्वनन्द - ४० वर्ष ६ महिना,
  16. King Shree Phukong - 58 years/राजा श्री फुकों - ५८ वर्ष,
  17. King Shree Singhu - 49 years 6 months/राजा श्री शिंघु - ४९ वर्ष ६ महिना,
  18. King Shree Joolam - 73 years 3 months/राजा श्री जुलम् - ७३ वर्ष ३ महिना,
  19. King Shree Lookang - 40 years/राजा श्री लुकं - ४० वर्ष,
  20. King Shree Thoram - 71 years/राजा श्री थोरम् - ७१ वर्ष,
  21. King Shree Thuko - 83 years/राजा श्री थुको - ८३ वर्ष,
  22. King Shree Barmma - 73 years 6 months/राजा श्री वर्म्म - ७३ वर्ष ६ महिना,
  23. King Shree Gunjong - 72 years 7 months/राजा श्री गुंजं ७२ वर्ष ७ महिना,
  24. King Shree Pushka - 81 years/राजा श्री पुस्क - ८१ वर्ष,
  25. King Shree Tyapamee - 54 years/राजा श्री त्यपमि - ५४ वर्ष,
  26. King Shree Moogmam - 58 years/राजा श्री मुगमम् - ५८ वर्ष,
  27. King Shree Shasaru - 63 years/राजा श्री शसरू - ६३ वर्ष,
  28. King Shree Goongoong - 74 years/राजा श्री गंणं - ७४ वर्ष,
  29. King Shree Khimbung - 76 years/राजा श्री खिम्बुं - ७६ वर्ष,
  30. King Shree Girijung - 81 years/राजा श्री गिरीजं - ८१ वर्ष,
  31. King Shree Khurangja - 78 years/राजा श्री खुरांज - ७८ वर्ष,
  32. King Shree Gasti - 58 years/राजा श्री खिगु - ८५ वर्ष

Tuesday, May 25, 2021

मुसा मानुष " गनेस पौडेल"।। New Nepali Book Review " Manus Musa" .

 आज देश आर्थिक संकटमा छ । त्यो त सबैले बुझेकै कुरा हो र प्रत्यक्ष  भोगेका पनि छौँ । कल कारखाना र मजदुरी त झन् ठप्पै जस्तो छ । यस्तो विषम परिस्थिमा हातमुख जोड्नैको लागि कति ठाँउ भौंतारिनु पर्छ होला । यदि कतै काम मिलिहाल्यो भने पनि सम्झनूस् त , तपाईसँग यस्तो एउटा साथी छ जो दिमागी रुपमा सुस्त छ र बारम्बार गल्तीहरु गरिरहन्छ । यतिसम्म कि उसले आफूले के गल्ती गरें भन्ने पनि थाहा पाउदैन, जसको कारणले तपाईंले खाईपाई आएको राम्रोभन्दा राम्रो जागिरबाट हात धुनुपर्ने छ । अब भन्नुहोस्, के तपाईं त्यो साथीसँग कामको खोजीमा जान चाहानुहुन्छ ?

हो, यस्तै घटना र समय परिवेशमा आधारित दुई पात्रहरुको एकाङ्की जीवनशैली, उनीहरु बीचको मित्रता र सन् १९३० को महामन्दिपछिको समयमा अमेरिकी जनताहरुमा पलाएको सपना र प्राप्तिको लागि गरिएको संघर्षको फेरिहस्त हो  “मुसा मानुष” ।

मुसा मानुष “अफ माइस एण्ड मिन” को नेपाली अनुवाद हो । अङ्ग्रेजी भाषामा सन् १९३७ मा प्रकाशित यस कृतिका लेखक नोवल पुरस्कार विजेता जोन स्टेनबेक हुन् । यस कथाको पृष्ठभूमि सन् १९१० ताका लेखक स्वयम् युवककालमा कामको खोजीमा गाँउहरु डुलिहिँड्दा भोगेका अनुभवहरु हुन् । यस कृतिलाई लामो समयसम्म अमेरिकाभित्रै पनि बन्देज लगाइएको थियो । किनकि यसमा अश्लिल शब्दहरुको प्रचुर प्रयोग, अमेरिकी समाजमा रहेको रङ्भेद, नैरास्य जीवनशैली र कथित सम्पन्न वर्गहरुको अत्याचारलाई उदाङ्गो पारेको थियो । यस कृतिलाई “पैताला” उपन्यासका लेखक गनेस पौडेलले नेपलीमा अनुवाद गरेका हुन “मुसा मानुष” शीर्षक दिएर ।

 

गनेस पौडेलका साथ प्रदीप देवकाेटा

पाठकहरुलाई कथा र परिवेशमा भिज्न सजिलो होस् भनेर नेपालको पश्चिमी भेगको लवजमा उनिएको यस उपन्यासलाई पढिरहँदा पाठकहरुले आफ्नै माटोको सुगन्ध पाउँछन् । २० औँ शताब्दिको निरस अमेरिकि जीवनशैली, उनीहारूले देख्ने सपना र भोग्ने संघर्षलाई ज्यादै मिहिन ढङ्गले प्रस्तुत गरिएको छ । उपन्यासका प्रमुख पात्रहरु लेनी स्मल र जर्ज मिल्टन हाम्रै समाजका दाजुभाइ जस्ता लाग्छन् । यो उपन्यास ज्यादै छोटो घटनाक्रमलाई समेटिएर लेखिएको भए तापनि कथा पढिसक्दा पाठकलाई  इतिहासको एउटा पुरै कालखण्डको यात्रा गराइदिन्छ र मनलाई नमज्जासँग निचोरेर जान्छ । गहनभन्दा गहन घटनाक्रमलाई पनि ज्यादै सरल तरिकाले प्रस्तुत गर्नु र संवादहरुमा सामान्य जनजीवनमा बोलिने शब्दहरुको प्रयोग गरिनुले यस उपन्यासलाई  थप मौलिक र अर्ग्यानिक बनाएको छ ।

कथाको प्लटः

कामको खोजीमा लेनी र जर्ज क्यालिफोर्नियाको सोलडाड गाँउमा जान्छन् । बस ड्राइभरले नियतवश झार्नुपर्ने ठाँउभन्दा धेरै वर झारिदिन्छ र  समयमै कृषि फर्ममा पुग्न नसक्दा उनीहरु सालिनास नदीको किनारमा खुल्ला आकासमुनि रात कटाउन बाध्य हुन्छन् । कथाको प्रमुख पात्र लेनी शारीरिक रुपमा बलियो छ तर बोलीचाली र सोच्ने तौलतरिका ठ्याक्यै बच्चाको जस्तो छ । हरेक कोमल र नरम कुराहरुलाई स्पर्श गर्न चाहन्छ, त्यसैले सधैं गोजीमा मुसो हालेर खेलाउदै हिँड्छ । लेनी सामान्यभन्दा सामान्य कुराहरु पनि भुल्छ । यतिसम्म कि आफूबाट भएको ठूला गल्तीहरु पनि उसलाई हेक्का हुँदैन । उसलाई आफ्नो शरीरमा भएको बल र त्यसले अरुमा पार्न सक्ने असरको रत्तिभर अन्दाज छैन् । कथाभरि लेनीको अवोदपन र उसले भोगेको दुःखले पाठकलाई झक्झकाइरहन्छ ।

लेनीको हरेक दुःख सुखमा साथ दिने र अप्ठ्यारा परिस्थिमा सहयोग गर्ने साथी जर्ज मिल्टन, जो शारीरिक रुपमा होचो कदको छ तर मानसिक रुपमा वयस्क छ । जो लेनीको हर्कतबाट आजित छ र छुटकारा पाउन चाहँन्छ । यही कुराको निहुँमा झगडा पनि पर्छ, लेनी जर्जलाई छोडेर जाने घुर्कीसम्म लगाउँछ तर जर्ज नै उसलाई छोड्न सक्दैन । किनकि साथीको लागि उसले आफ्नो सर्वस्वा गुमाउन तयार छ । जर्जले लेनीप्रति देखाएको उदारतालाई मुक्त्तकण्ठाले प्रशंसा गर्न सकिन्छ ।

यस उपन्यासको अर्को महत्वपूर्ण पात्र क्यान्डी हो, जो शारीरिक रुपमा बूढो छ, एउटा हात काटिएको छ । उसले एउटा आफूजस्तै बूढो रोगी कुकुर पालेको छ । कुकुरको शरीरबाट आइरहने नमीठो गन्धले फर्मका सबै जना आजित छन् । एक साँझ फर्ममा बसेर कुराकानी गरिरहेको बेला कार्सनले उक्त बूढो कुकुरलाई मार्ने कुरा बताउछ । किनकि कुकुरलाई आफ्नै शरीर भारी भएको छ । ऊ खाना राम्रोसँग चपाउन पनि सक्दैन, उसका सबै दाँतहरु झरिसकेका छन् । त्यसैले कार्सन उसलाई टाउकोको ठीक पछाडि गोली हानेर मार्न चाहन्छ र उसलाई यो दुःखबाट मुक्त गराउन चाहन्छ ।

उपन्यासको अन्य महत्वपूर्ण पात्रहरुमा “कर्ली” जो फर्म हाउसको मालिकको छोरा हो । ऊ शारीरिक रूपमा कमजोर छ, त्यसैले आफूभन्दा ठूलो र बलियो मानिस देख्यो कि इर्ष्याले पिरोलिन्छ । उसकी श्रीमती पनि छे जो कुनै समय फिल्मको हिरोइन हुने सपना पाल्थी । उसलाई आफू राम्री भएकोमा एक प्रकारको घमण्ड छ र पराय पुरुषबाट आफ्नो सुनदरताको तारिफ पाउन सधैं लालायीत छे ।

स्लिम अति सुन्दर युवक हो । ऊ फर्ममा गाडा चलाउँछ । स्लिममाथि कर्लीको श्रीमतीले आँखा गाडेकी छे, त्यसैले  कर्ली स्लिमलाई शंकालु नजरले हेरिराख्छ । अन्य पात्रहरुमा ह्विट र क्रुस छन् ।  क्रुस हब्सी हो र ऊ तबेलामा काम गर्छ । २० औँ शताब्तीमा अमेरिकामा जड रूपमा रहेको रङ्गभेदलाई पात्र हब्सी क्रुसको माध्यमबाट देखाइएको छ ।

कर्ली कृषि फर्मको मालिकको छोरा भएकोले उसको अत्याचारले फर्मका कामदारहरु आजित छन् । कर्लीकी श्रीमती चुलबुले र उत्तौलो खालकी छे । कर्लि हरबखत उसलाई शंकाको दृष्टिले हेरिरहन्छ ।  त्यही शंका र उपशंकाको बीचमा एक साँझ कर्ली र लेनीको झगडा पर्छ । बलवान् लेनीको अगाडि बिचरा कर्लीको केही सीप लाग्दैन । उल्टो एउटा हात भाँचिन्छ । त्यसको केही दिनपछि लेनीले भुलवश सानो कुकुरको छाउराको हत्या गरिदिन्छ । यो कुरा जर्जले थाहा पाए आफूसँग रिसाउने डरले कुकुरको छाउरालाई परालले छोप्दै गरेको कर्लीको श्रीमतीले देख्छे । दिनभर फार्ममा एक्लै भएकोले  ऊसँग हास्ने बोल्ने कोही हुँदैनन् । त्यसैले ऊ लेनीसँग नजिक हुन पुग्छे । कुरैकुरामा लेनीलाई आफ्नो केश खेलाउन लगाउछे । बिचरो लेनीले विस्तारै छुँदा पनि उसलाइ असह्य पीडा हुन्छ र ऊ कराउन चिच्याउन थाल्छे । यो सब कुराहरु नबुजेको लेनी हडबडाएर  कर्लीको श्रीमतीको  मुख थुनिदिन्छ । केहीबेरमा कर्लीको श्रीमतीको मृत्यु हुन्छ । कर्ली लेनीसँग हत्याको बदला लिन चाहन्छ । लेनी कृषिफर्म छोडी भागिसकेको हुन्छ, र उसलाई खोज्न सबै जना फर्मबाट निस्कन्छन् ।

लेनी नदी किनारमा लुकिबसेको छ । त्यही बेला जर्ज उसको छेउ आउछ । उनीहरु धेरैबेर  आफ्ना सपनाको कुराहरु सम्झन थाल्छन् । लेनीलाई खरायो पाल्ने सपना देखाइरहँदा जर्जले पछाडिबाट टाउकोमा गोली हानी लेनीको हत्या गरिदिन्छ । ताकि कर्लीले बदलाको रिसमा उसलाई तड्पाई तड्पाई नमारोस । यी सबै घटना नजिकबाट हेरिरहेको स्लिमले लेनीको हत्या गरिसकेपछि जर्जलाई राजमार्ग छेउ रक्सी पिउन लैजान्छ ।

कथाको थिमः

यो सम्पुर्ण कथामा एउटै कुरा बारम्बार दोहोरिरहन्छ । त्यो हो सपना । यहाँ हरेक पात्रका आफ्नै सपनाहरु छन् । जर्जको हरेक बन्धनहरुबाट मुक्त भई नस्फिक्री बाँच्ने सपना, लेनीको घरबार जोड्ने , सानो खरायो पाल्ने र त्यसलाई खेलाउने, सुम्सुम्याउने सपना । क्यान्डी आफ्नो जीवनको अन्तिम समय कृषिफर्म छोडी अन्त कतै शान्त ठाँउमा बिताउन चाहन्छ । स्वतन्त्रापूर्वक मर्न चाहन्छ ।

कर्लीको श्रीमती चलचित्रमा नायिका बन्ने अधुरो सपनामा बाँचिरहेकी छ, अनि क्रुसको आत्मसम्मान सहित सुरक्षित बाँच्ने सपना । रुमानी सपनाको मृगतृष्णामा बाँच्नु उनीहरुको नियति बनिसकेको छ । कुनै पनि मानिसको सपना सानो ठूलो भन्ने हुँदैन, किनकि हरकोही आफ्नो हैसियत अनुसारको सपना देख्न स्वतन्त्र छन् । भलै देखेको सबै सपना पुरा नहुन पनि सक्छ र कथा यही पूरा हुन नसकेको सपनाको भुमरीमा रूमल्लिरहन्छ ।

स्टेनबेगको कथाको अर्को महत्वपूर्ण पक्ष पात्रहरुको  एकाङ्की जीवनशैली हो । पात्रहरु सजीव त छन् तर तिनको जीवनमा कुनै रस छैन्, कुनै संगीत छैन् ।  जस्तो कि बूढो कुकुरको मृत्युपछि क्यान्डीको जीवन एक्लो छ । आफूले सोचेको जस्तो श्रीमान नभएपछि कर्लीको श्रीमती फर्ममा काम गर्नेहरु लोग्ने मान्छेहरुसँग जिस्कदै आफ्नो एक्लोपन भुलाउछे । कर्ली आफूले मन पराएर ल्याएको श्रीनतीसँग सन्तुष्ट छैन्, जसले गर्दा फर्मा काम गर्नेहरुसँग सधैं छुद्र व्यवहार गरिरहन्छ । त्यस्तै एक्लो र निरस जीवन बाँचिरहेको अर्को पात्र हो क्रुस, जो  कालो भएकै कारण अरुबाट अपहेलित छ, तिरस्कृत छ । काम गरेर बँचेको समय अरू कामदारहरु मस्त खेलेर बिताइरहँदा ऊ तबेलाभित्रको बन्द कोठामा किताबहरु पढेर बिताउछ ।

कथाका पात्रहरु धेरै निरही छन् । कथाको पहिलो दृश्य नै मेटहफोरिक छ, जहाँ लेनी हरियो लेउ लागेको पानीलाई घोडाले झैं फ्वाँ फ्वाँ पार्दै मुख गाडेर तन तन पारिदिन्छ । कृषिफर्ममा पनि उनीहरु विवश छन् मालिकको गाली खान, कर्लीको दमन सहन र उसकी श्रीमतीको अश्लिल हर्कत र आग्रहलाई नजरअन्दाज गर्न । यो कथाको पृष्ठभूमि नै त्यसबेलाको अमेरिकी समय र समाजमा उनिएको छ कि जब देशभरि महामन्दि व्याप्त थियो, रोजगारको कमी थियो अनि आर्थिक संकटले सम्पूर्ण अर्थ व्यवस्थालाई थिलथिलो पारेको थियो । त्यस्तो प्रतिकूल परिस्थितिमा हुर्कने सपना र तिनीहरुले बाँचेको जीवन कस्तो होला ? सजिलै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।  अहिले कोरोनाको महाव्याधिपछि संसारभर देखिएको आर्थिक संकटमा, लकडाउनले मानिसहरुमा पारेको मानसिक यातना र सामाजिक अस्थिरताको प्रभाव यही कथाको घटनाक्रम दोहोरिने निश्चित छ ।

 अन्तमा,
जम्मा १६४ पृष्ठको यो उपन्यास एकै बसाइमा पढिसिध्याइन्छ । यो पुस्तक अङ्ग्रेजी भाषामा सन् १९३७ सालमा प्रकाशित भएको थियो भने “ अफ् माई एण्ड मिन” शीर्षकमा सन् १९३९ मा हलिउडमा फिल्म पनि बनाको थियो ।

लामो समयदेखि नेपाली भाषामा छापिएको फरक तर अब्बल कृति पढ्न पाइएको थिएन, जुन यो पुस्तकले पूरा गरेको छ । नेपाली साहित्यमा अनुवादित कृतिले पनि नेपालि मौलिकपनलाई टपक्क टिपेर हरेक पाठकको मनलाई छाम्न सक्छ भन्ने कुरामा “मुसा मानुष” एक कोसेढुङ्गा साबित हुनेछ ।


" Of MICE AND MEN"  को नेपाली अनुबाद हो "मुसा  मानुस" जसका लेखक हुन गनेश पौडेल । यस पुस्तकलाई बुक हिल पब्लिकेशनले बजारमा ल्याको छ । यसको मुल्य रू ३५० रहेको छ ।





Monday, May 24, 2021

गजल - प्रदिप मुसाफिर

गजल--प्रदिप मुसाफिर

मेरो देशको पिडा अखबारमा छ

गरिब बाँचु कि मरू दोधारमा छ

 

तिमीलाई बिस्वास नलाग्न सक्छ

मेरो मृत्युको खबर समाचारमा छ

 

नेतालाई सत्ता टिकाउन मुस्किल छ

जनताको भबिष्य चै अन्घकारमा छ

 

गर्नलाई काम छैन खानलाई दाम छैन

बिचरा मज्जदुर भोकको हाहाकार छ

 

पैसाले पनि केहि गर्न सक्दैनन् अब

उसको आयु अक्सिजन उपचारमा छ ।

फोटो स्रोत



 

 

Friday, May 21, 2021

Movie Review “ The Pursuit of Happyness” By Pradip Musafir

 

Movie Review “ The Pursuit of Happyness”

यस फिल्मको काहानी एक बिजनेस् म्यान ब्रोकर क्रिश गाडर्नरको बास्तबिक जीवनमा आधारित सङ्धर्ष र सफलताको कथा हो । बिजनेशमा टाट पल्टेर घरबार विहिन हुदाँपनि कसरी सारा समस्याहरुलाई पार गरी सफल हुन सक्छ भन्ने कुरा यस फिल्ममा देखाईएको छ ।


यस काहानिको सुरुवातमा एक ब्यस्त अमेरीकी जीवन शैलि देखाईन्छ जहाँ क्रिश गाडर्नर आफ्नो छोरा किस्टोफोरलाई डे-कियरमा लग्दै छन् । डे कियरको भित्तामा केहि अश्लिल शब्दहरु लेखिएको हुन्छ । त्यो देखेपछि त्यहाँ काम गर्ने कामदारलाई त्यो मेटाउन भन्छ तर उ मान्दैन । क्रिशले आफ्नो बाबुलाई २८ बर्षको उमेरमा हुदा पहिलो पटक भेटेको हुन्छ । उसलाई तेहि बेलादेखी मनमा लागेको हुन्छ  “जब मेरो छोरा हुनेछ, म उसलाई एउटा बाबुको तर्फबाट दिने सम्पुर्ण माँया दिनेछु ।“ र यो पुरा फिल्म यि दुई बाबु छोराको वरिपरी घुम्दछ ।

क्रिश बस स्टमा बस कुरीरहदा एउटा भिखारी आएर उसले बोकिरहेको मेसिनलाई देखाउदै “ टाइम मेसिन हो ! “ भनेर सोध्छ । बास्तबमा त्यो कुनै टाइम मेसिन होइन, एउटा साधरण स्कानर एक्स् रे मेसिन हो जस्ले अन्य मेसिन भन्दा केहि राम्रो तस्बिर खिच्न सक्छ तर यसको मुल्य अरु मेसिन भन्दा थोरै  बढि हुन्छ । अहिले क्रिश आर्थिक संकटमा फसेको हुन्छ र आफ्नो घर खर्च चलाउनलाई उसले प्रति महिना कम्तिमा दुई वटा स्कानर बेच्नु पर्ने हुन्छ ।

उ एक जना डाक्टटरकोमा  त्यो मेसिन बेच्न जान्छ तर डेमो देखाउदा मेसिनले काम गर्दैन । आफ्नो गाडिको पार्किङ फि तिर्न नसक्दा ट्राफिकले उसको गाडि ट्वो गरेर लगिदन्छ । बेलुका खाना खाने बेलामा उसले किचनमा एउटा रुबिक्स् क्यूब देख्छ जुन किस्टोफरलाइ उसको जन्म दिनमा उपहार स्वारुप मिलेको थियो । उ त्यसलाई  मिलाउने कोसिस गर्छ ।

भोलिपल्ट बाटोमा एक सानदार कारबाट एउटा मानिस ओर्लदै गरेको देखेपछि उसले सोध्छ, “ तँपाई के गर्नु हुन्छ र कसरी गर्नु हुन्छ ।“ उसले आफु सेयर बजारमा कारोबार गर्ने कुरा बताऊछ जसको लागि कुनै पनि कलेजको डिग्री आबश्यक नहुने बताउछ ।

अर्को सिनमा क्रिश गार्नर एउटा कम्पनिको अगाडि उभिएको हुन्छ जहाँ इन्ट्रनसिपको फर्म खुलेको हुन्छ । आफुले बोकीँ हिडेको स्कानर फुटपाथमा बसेकी केटिलाई हेर्न जिम्मा लगाएर उ कम्पनि भित्र इन्ट्रनसिपको फर्म लिन जान्छ । भित्र कुराकानी गरीरहेको बेला उक्त केटी स्कानर चोरेर भागिदिन्छे । क्रिश केटीको पिछा गर्दै ट्रेन स्टेसन सम्म पुग्छ तर केटी ट्रेन चढेर भागी सकेकी हुन्छे ।

ब्रोकर अफिसमा आफ्नो फर्म बुझाएर  फोन गरिरहेको बेला हिजैको केटी हातमा स्कानर बोकेर हिडिरहेको देख्छ । उसको पिछा गर्दै जाँन्छ र   अन्तिमा भेटाएरै छाड्छ । साझ घरमा पुदा उसकी श्रीमति लिण्डा उसँग खुसि हुदिनन् किनकी बिहान उ एउटा मेसिन बेच्न गएको थियो फर्कदा साथमा दुईबटा मेसिन बोकेर फर्केको हुन्छ  


क्रिश आफुले इन्टर्नसिपको लागी फर्म बुझाएको अफिसको कर्मचारीसँग चिनजान बढाउन खोज्छ । त्यसै शिलसिलामा उसले जोए ह्विसललाई भेटछ । उनिहरु ट्याक्सिमा जादै गर्दा जोएको हातमा रुबिक्स् क्यूबहुन्छ जुन उसले मिलाउन सकिरहेको हुदैन । त्यो देखेपछि क्रिश आफुले मिलाउन सक्ने बिस्वास दिन्छ र अन्तमा मिलाएरै छोड्छ । उसको यस्तो कला देखेर जोए प्रभाबित हुन्छ ।  ट्याक्सिको भाडा पनि आफै दिरिदिने कुरा  गर्छ । जोए आफ्नो बाटो लागेपछि क्रिश नर्भस हुन्छ किनकी उसँग भाडा तिर्ने पैसा हुदैन । उ त्यसबाट भाग्छ, ट्याक्सि ड्राइभरले एक छिन सम्म पिछा , हतार हतारमा क्रिश मेट्रो ट्रेनभित्र छिर्छ तर उसको स्कानर ढोकामै अड्किन्छ ।

साझ घर पुगेपछि जोए ह्विसलको फोन आउछ र उ इन्टर्नसिपमा सेलेक्ट भएको कुरा सुनाउछ । जोएले आफ्नो सेक्रेटरीको फोन नं टिपाउछ तर उसँग लेख्ने कलम हुदैन । सबै जानाकारीहरु दिमागमा नै सम्झन्छ । क्रिश ठुलो आर्थिक संकटमा फसेको छ । पैसाकै बिबादमा लिण्डाले पनि उसलाई छोड्न लागेकी हुन्छिन् भने यता घरबेटीले पनि भाडा मागेर हैरान बनाउछ । घर छोड्ने बेला सबै पेन्ट गरिदिने सर्तमा उसलाई एक हप्ताको समय थपिदिन्छ त्यसैले उ घर पेन्ट गर्न लागेको  हुन्छ । त्यहि बेला पुलिस आएर उसलाई जेलमा लैजान्छ किनकी उसले धेरै समयदेखि पार्किङको जरिवाना बुझाएको हुदैन । भोलिपल्छ पैसा बुझाएपछि मात्र उसलाई जेलबाट छोडिन्छ तर उसको इन्टर्नसिपको इन्टर-भ्यूमा जान ढिलो भइसकेको  हुन्छ । उ पेन्ट गर्दा लगाएकै लुगमा अफिसमा इन्टर भ्यू दिन जान्छ । उसले आफ्नो सम्पुर्ण कुराहरू बताएपछि उ इन्टर्नसिपमा छानिन्छ ।

अर्को सिनमा उ आफु बसेको घर खालि गरेर अन्तै सामान्य घरमा सर्छ । किस्टोफोरसँग बास्केटबल खेल्दै गर्दा क्रिशले भन्छ , “ कसैलाई पनि तिमी केही गर्न सक्दैनौ भन्ने मौका नदिनु किनकी दुनियाँ जुन काम आफु गर्न सक्दैन त्यो काम अरू कोहि गर्न सक्दैन भन्ने सोच्छ ।”

इन्टर्नसिपको पहिलो दिन, जहाँ बीस जना छानिएका हुन्छन तर जागिर केबल एक जनालाई मात्र मिल्नेछ जसले छ महिनाको इन्टर्नसिपमा कम्पनिलाई धेरै नाफा दिन सक्छ । क्रिश धेरै मेहनत गरेर काम गरीरहेको हुन्छ । कोचलाई कफि, दुनोट ल्याउने काम गरेर खुसि  बनाउछ खोज्छ । अरू दिनमा नौ घण्टा काम गर्छ तर उ छ घण्टा मात्रै काम गर्छ किनकी साझमा किस्टोफोरलाई लिन डे केयरमा जानु पर्ने हुन्छ । उ बिभिन्न कम्पनिहरूलाई फोन गरेर सेयरमा लगानि गर्न सल्लाह दिन्छ । एक दिन एउटा कम्पनिको सिइओलाइ भेट्न जान्छ तर आफुलाई इन्टर्नसिप गराउने कोचले आफ्नो गाडी पार्किङ गर्न लागाउछ । आफु ज्यादै ढिलो भएकोले गाडीलाइ बिचबाटोमै छोडेर जान्छ । उता कम्पनिको मालिकलाई पनि भेट्न सक्दैन यता गाडीको पार्किङ फाइन पनि तिर्नु पर्ने हुन्छ । भोलि पल्ट उ कम्पनिको सिइओलाई भेट्न जान्छ र हिजो ढिलो भएकोमा माफि माग्छ । दिबैजना फुटबल हेर्न जान्छन् । उसले त्याँहा थुप्रै नयाँ मान्छेहरु पनि चिन्छ ।

क्रिशले आफुसँग भएको सबै स्कानर पनि बेचि सकेको हुन्छ र त्यहि बेला सरकारबाट कर भर्ने उर्दि आउछ । आफुसँग भएको अलिकति पैसाले कर भरिदिन्छ । अब उसँग जम्मा २२ डलर ३३ सेन्ट बाँकि हुन्छ । पार्कमा घुमिरहेको बेला एउटा भिखिरीले उसको ट्रेन स्टेसनमा छुटेको स्कानर बोकेर हिडिँरहेको देख्छ र उसँग खोसेर लिन्छ । त्यो स्कानर बेच्न उ एकजना डक्टरकोमा जान्छ तर स्कानर बिग्रिसकेको हुन्छ । साझ घर फर्कदा उसको सबै सामान कोठा बाहिर हुन्छ किनकी उसले नयाँ कोठाको भाडा तिरेको हुदैन् । उ अब लगभग कङगाल भइसकेको हुन्छ । उसँग न खानको लागी पैसा हुन्छ न बस्नलाई घर । त्यो रात उनिहरू मेट्रो स्टेसनको ट्वाइलेटमा सुतेर रात बिताऊछन् ।


उ अफिसमा जादा पनि आफ्नो सबै सामानहरू बोकेर जान्छ । साझ बस्नलाई उ कहिले आश्रममा जान्छ त कहिले चर्चमा । एक दिन अफिसबाट निस्कदा कम्पनिको बोस ढोकामा भेटिन्छ । उसको पर्स माथी अफिसमै छोडेकोले क्रिशसँग पैसा सापटि माग्छ । उसँग जम्मा पाँच डलर हुन्छ त्यहि पाँच डलरपनि बोसलाई दिन्छ ।

आज इन्टर्नसिपको परिक्षाको दिन हुन्छ । उ हतार हतार परिक्षा सकेर छोरालाई लिन जान्छ । आश्रमको लाईनमा  बस्न ढिला भएकोले उनिहरु त्यहाँ बस्न पाउदैनन् र त्यो साँझ  मेट्रोमा बिताउछन् । भोलिपल्ट उ एउटा क्लिनिकमा आफ्नो रगत बेच्छ र केहि पैसा पाउछ । बिग्रेको स्कानर बनाउछ र त्यसलाई बेचेर आएको पैसाले उनिहरूले मिठो खाना खान्छन् र होटेलमा रात बिताऊछन् । अर्को दिन ऊनिहरू विचमा जान्छन् र रमाईलो गर्छन् । अब क्रिशसँग बेच्नलाई स्कानर पनि छैन र इन्टर्नसिपमा नाम ननिस्किए के गर्ने भन्ने अर्को उपाए पनि हुदैन ।

इन्टर्नसिपको अन्तिम दिनमा उसलाई अफिसमा बोलाईन्छ । उसको जब फिक्स हुन्छ र बाहिर निस्कने बेला बोसले सापटि लगेको पाँच डलर पनि फिर्ता गरिदिन्छ । उ खुसिले पागल हुन्छ र सडकमा जान्छ । आँखाभरी आशु हुन्छ तर मनभरीको खुसि उ कसैलाई पनि सुनाउन सक्दैन् । उ त्यहाँ बाट सिधै किस्टोफोरलाई भेट्न जान्छ र बाबुछोरा अँगालोमा धेरै बेर बाधिँन्छन् र अन्तिम सिनमा बास्तबिक क्रिश गार्नरलाई पनि देखाईन्छ ।

यसरी यस फिल्मको अन्त हुन्छ । फिल्म सकिदा सबैको आखामा खुसिको आशु आउछ किनकी हामीले पनि जीवनमा धेरै दुःखहरूलाई नजिकबाट देखेको र भोगेको छौँ र फिल्मको क्रिश गाडर्नरमा आफुलाई पाउछौँ । मानिसको जीवनमा समस्याहरू आउछन् र समस्याबाटै सफलताको सुरुवात पनि हुन्छ । समस्या आउदा डराएर भाग्ने होईन त्यसको सामना गर्नुपर्छ भन्ने कुरा यस फिल्ममा पाईन्छ ।

यस फिल्ममा क्रिश गाडर्नरको भुमिकामा विल् स्मिथ छन् भने किस्टोफोरको भुमिकामा उनकै छोरा जडेन स्मिथ छन् । यो फिल्म सन् २००६ मा रिलिज भएको थियो भने यसको IMDb रेटिङ ८.० र ९६ % गुगल प्रयोगार्ताले मन पराएका छन्    यस फिल्मको कुल बजेट ५५ मिलियन डलर रहेको थियो भने यसले बक्स अफिसमा ३०७.१ मिलियन डलर कमाई गरेको थियो ।

 Full movie link on youtube: The persuit of Happyness

Wednesday, May 19, 2021

सिद्धार्थ

  “  सिद्धार्थ ” 

"सिद्धार्थ" हर्मन हेस्से

सिद्धार्थ उपन्यास नोबल पुरस्कार बिजेता जर्मन लेखक हर्मन हेसे ( सन् १८७७ – १९६२) द्वारा  लेखिएको आध्यात्मिक उपन्यास हो । हेसे पहिलो बिश्व युद्धताका भारत भ्रमणमा आएका थिए । करिब ६ बर्ष लामो भारत बसाईको क्रममा संगठित हिन्दु-बैद धर्मको पारस्पारिक अध्यनबाट लेखिएको यो उत्कृष्ट कृति हो । लेखकले मुलतः ब्यक्ति भित्रको आध्यात्माबाद र आत्माअनुभुतिको यात्रामा आइपर्ने सम्भाबित घटनाहरुलाई ज्यादै मिहिन ढङ्गले लिपिबद्ध गरेका छन ।  आफुभित्रको  ज्ञानको भोकलाई अरु कसैले पनि पुरा गर्न सक्दैन्न र कुनै पनि ज्ञान सजिलै प्राप्त गर्न नसकिने र त्यसको लागि ठुलो मुल्य चुकाउन सक्नुपर्दछ । भौतिक रुपले छुन  नसकिने अनि शब्दले व्याख्या गर्न नसकिने कुरा नै सत्य हो ।  ज्ञान भनेको ब्यक्ति स्वांयमले  जीवन जिउदै जादा महसुस गर्ने एक  स्वतन्त्र अनुभव हो  भन्ने कुरा सिद्धार्थ उपन्यासमा पाउन सकिन्छ ।


कथाको प्लटः 



हिन्दु धर्म संस्कार र परम्परा अनुसार सिद्धार्थको जीबनयापन भइरहेको हुन्छ । आफ्नो बाबुको आज्ञा पालन गर्नु, बिहान बेलुकाको नित्य कर्म गर्नु र परम मित्र गोबिन्दसँग मिलेर पबित्र शब्द ओम् (ॐ) को साधाना गर्नु उनको दैनिकि हो । सिद्धार्थ भित्र ज्ञानको तृष्णा, संसार प्रति बैराग्यता छ र आफ्नो अस्तित्व सम्वन्धि हजारौँ प्रश्नहरु छन् जुन परम्परागत हिन्दु शास्त्रका कथित ज्ञानले  पुरा गर्न सक्दैन । 

एक साझ गाँउको बाटो भएर श्रमन (सन्यासि)हरु गहिरहेका हुन्छन् । उनिहरुको जीबन शैलि, संसार प्रतिको दृष्टिकोण र भौतिक सम्पति प्रतिको बैराग्यले सिदार्थलाई प्रभाब पार्छ र उनि त्यहि बखत श्रमन बन्ने संकल्प गर्छन  । भोलिपल्टको सुर्यदय हुनुपुर्व सिद्धार्थ र गोबिन्द गाँउ छोडी श्रामनहरुको समुहको खोजिमा  निस्किसकेका हुन्छन् । साझ पर्ने बेलासम्ममा  श्रमनहरुको समुहलाई उनिहरुले भेट्टाउछन् ,उनिहरुलाई  आफ्नो समुहमा स्विकार गर्छन् र   श्रमनले पालना गर्नुपर्ने नियम अनुशासनहरु सिकाउछन् । श्रमनहरूसँग बस्दै गर्दा सिद्धार्थले आफुमा धेरै प्रयोगहरु गरेर आफुलाई भौतिक संसारको माया मोह, पिडा र दुःख बाट टाढा पुर्याएका हुन्छन् । यति छोटो समयमा सिदार्थमा आएको परिवर्तनले सबै खुसि हुन्छन् र भबिष्यमा चाढै नै  सिद्धार्थ माहाज्ञानि बन्ने र निर्वाण पाउने उनका गुरुहरु बताउछन् । सिद्धार्थलाई श्रमन जिवनको नियमित साधना, दिनचर्याले पनि आफ्नो तृष्णा नमेटिने देखेपछि उनिहरु एकदिन सन्यासिहरुको समुहलाई छोडेर गौतम बुद्धलाई भेट्न बौद्ध शिबिरको खोजिमा निस्कन्छन् ।    

बौद्ध शिबिरमा पुगेपछि उनिहरुले सयौको संख्यामा रहेक चिवरधारी भिक्षुहरु जो हरेक बिहान भिक्ष्याटनको लागि भिक्षापात्र बोकेर गाँउ गाँउ डुलेका देख्छन् । त्यहि भिडमा भगवान बुद्ध पनि हुन्छन जस्लाई सिद्धार्थले टाढै बाट सजिल्लै चिन्छन् । बुद्धको शालिनता, सरल जिबन शैलि र उनको ज्ञानको प्रभाबले गोबिन्द बौद्ध भिक्षु बन्छन् । सिद्धार्थलाई तथागत सँगको संबादले पनि आर्कषर्ण गर्न सक्दैन किनकी उनि बास्तविक ज्ञान, मुक्त्ति जिवन भोगाईबाट लिन चाहन्छन् । उनि बास्तबिक ज्ञानको लागी आफु भौतिक संसारमा जाने र त्यसलाई भोगेर  नै मुक्त्ति लिने उद्वेष्यले उनि शहर पस्छन् । 

शहरमा उनको भेट परमसुन्दरी कमलासँग हुन्छ जो वेश्यालय चलाएर बसेकी हुन्छिन् । सिद्धार्थ कमलाबाट भौतिक सुख र संसारिक माया गर्ने तरिका सिक्न चाहान्छन् किनकी आजसम्म उनी स्त्री सुखबाट बञ्चित थिए । कमला सँगको सहायताले  उनले  शहरकै धनि कामास्वामीको घरमा जागिर पनि पाउछन् ।  उनको बिद्धब्ताले ब्यपारमा धेरै नाफा कमाउछन् र सिद्धार्थ चाढै नै धनि बन्न पुग्छन् । समय सँगै उनि धनि बन्दै जादा आफुभित्रको सन्यासि पनलाई पनि बिर्सिएर वेश्याबृत्ति, मदिरा सेवन र जुवामा लिप्त हुन्छन् । यसरी भौतिक सुख सुबिधामा रमाएको दुई दशकपछि  मात्र उनलाई आफ्नो जिवनको लक्ष्य र आफ्नो यात्राको बोध हुन्छ । जति धेरै धन सम्पति र सुख सुबिधा आर्जन गरेपनि उनि भित्रको त्यो भोक , संसार प्रतिको बितृष्णा अझै भित्र कतै बाकि रहेको हुन्छ र एक रात उनि सुटुक्क शहर र कमलालाई पनि छोडेर जङ्गल तिर लाग्छन्  ।

शहरमा आफुले भोगेको जिवन शैलि र लक्ष्यबाट चिउत हुनुपर्दाको हिनताले उनलाई भित्रभित्रै जलाउछ । उनले आफ्नो बाँकी जिवन त्यहि नदिमा बिसर्जन गर्न चाहन्छन् तर केहिबेरमा उनि बेहोस भएर ढल्छन् । होसमा आउदा सिद्धार्थ बौद्ध भिक्षु बनेका गोबिन्दका साथमा हुन्छन् । सिद्धार्थले गोबिन्दलाई चिनिहाल्छन् तर गोबिन्दले सिद्धार्थलाई चिन्न सक्दैनन् किनकी उनको शरिरमा खानदानि पोसाक हुन्छ, शरिरबाट हरहर अत्तरको वासना आईरहेको हुन्छ । यस्तो धनि सम्पन्नशालि ब्यक्ति सिद्धार्थ हुन सक्छन् भन्ने गोबिन्दलाई लागेको हुदैन।   गोबिन्दसँगको कुराकानी पछि सिद्धार्थ नदि किनारमा रहेको एउटा माझि बाशुदेवको कुटीमा शरण लिएर बस्छन्  ।

 बासुदेब र सिद्धार्थ उमेर र बिचारमा परिपक्क छन् । धेरै कुराहरु आपसि संम्वाद बिना नै पनि बुझ्ने गर्छन् । बाशुदेवले सिद्धार्थलाई खेतको काम गर्न, नाऊ चलाउन र नदिको संङ्गित सुन्न सिकाउछन् । नदिसँग सम्बाद गर्न र त्यसको भाबनालाई बुझ्न सिदार्थ चाढै सफल हुन्छन् । एक दिन गौतम बुद्धलाई भेट्न शहरबाट धेरै मानिहरु बौद्ध शिबिर तिर आएका हुन्छन् । त्यस भिडमा कमला र उनको ११ बर्षे छोरा पनि हुन्छ । बाटोमा हिड्ने क्रममा कमलाको सर्पले डसेर मृत्यु हुन्छ र त्यहि पछि सिद्धार्थलाई पनि कमलाको छोरा आफ्नै छोरा भएको थाहा हुन्छ ।


त्यो सानो कुटिमा अब बाशुदेव, सिद्धार्थ र उनको छोरा दुःख सुख गरेर बस्दछन् तर सिद्धार्थको छोरो ति दुई सन्यासि माझिहरुको जिवन शैलिमा रमाऊन सक्दैन किनकी उ शहरमा जन्मे हुर्केकोले यस्ता यावात दुःखसँग जुझ्न सक्दैन । एक दिन घरमा जम्मा भएको अलिकति पैसा चोरेर उ शहर पस्छ । सिद्धार्थ छोरालाई शहर सम्म खोज्न जान्छन् तर अन्तमा निराश भएर फर्कन्छन् । 


सिद्धार्थ र बाशुदेवको दिनचर्या सधै जसरी नै बित्न थाल्छ तर सिद्धार्थको मनमा पुत्र सँगको बिछोडले सताईरहेको हुन्छ । ऊनले जसरी ध्यान र मुक्तिको खोजिमा आफु घर छोडेर आएको सम्झिए, आफ्ना आमा बाबुलाई सम्झिए त्यसपछि उनको छोरा पनि आफुलाई छोडेर जानुलाई स्वाभाबिक ठाने । बाशुदेव सँगको संगतमा उनले नदिको ध्वानि, अभिब्यक्त्ति   बुझ्न थाले । आफ्ना मनका भाबनाहरुलाई बुझे । एक दिन वाशुदेब पनि सिद्धार्थलाई कुटिमा छोडेर सधैको लागि जङ्गल तिर लागे ।

केही दिन पछि गोबिन्द घुम्दै शहरमा पुगे जहाँ उनले शहरभन्दा केहि पर नदि किनारमा एक जना माझि बस्छन् जो सिध्द छन् भन्ने कुरा सुने र गोबिन्द त्यो माझिलाई भेट्न जान्छन् । माझिसँगको कुराकानीमा गोबिन्दले ति सिद्ध पुरुष सिद्धार्थ नै हुन भन्ने चिन्छन् । सिद्धार्थसँग फेरी  भेट भएकोमा उनि धेरै खुसी हुन्छन् र त्यो रात त्यहि कुटिमा बिताउछन् । कुराकानिको अन्तमा सिद्धार्थले बुद्धत्व पाईसकेको कुरा थाहा हचन्छ र अन्तमा  सिद्धर्थले भने झै  गोबिन्दले सिद्धार्थको निधारमा चुम्बन गर्छन्  र उनले पनि बुद्वत्व प्राप्त गर्छन् । 


संक्षेपमा,


 प्राचिन कपिलवस्तु राज्यको एउटा सानो गाँउको हिन्दु परिवारमा हुर्किदै गरेको युवा सिद्धार्थको आध्यात्मिक जीवनको यात्रामा भोग्नु परेको  विभिन्न उतार चढाबहरु र त्यसबाट सिर्जित परिस्थितिहरु यस उपन्यासमा पाउन सकिन्छ । यस उपन्यासको घटनाक्रमहरू शाक्यमुनि गौतम बुद्धको समान्नतर समयमा रचिएकोले उपन्यास पढिरहदा पाठक स्वंयमले बुद्धकै सुरुवाति जिवनको बास्तबिक सङ्घर्षका घटनाहरु नै पढेको अनुभुति हुन्छ । उपन्यासको शिर्षक "सिद्धार्थ" बाटै पनि हामी अनुमान लगाउन सक्छौ कि लेखकले पाठकलाई  बुद्धकै जिवनी नजिकबाट नियाल्ने छुट दिएका छन् ।

 बुद्धले ज्ञान प्राप्त गर्दाको तीन महत्वपुर्ण अबस्थाहरु घर परिबार र सुख सुबिधाको त्याग गर्नु, ज्ञानको खोजिमा भौतारिदा गरिएको साधना र त्यसपछि प्राप्त मोक्षलाई यस उपन्यासमा प्रमुख पात्र "सिद्धार्थ " मार्फत समेटिएको छ । मानिस भौतिक जिवनमा बाधिएपनि, संसारिक माँया मोहमा  फसे पनि यदि  ज्ञानको भोक उभित्र छ भने जसरी पनि मुक्ति पाउनेछ  । जसरी कमला पेशा र परिस्थितिले वेश्या भए पनि उनको आखिरी लक्ष्य बुद्धलाई भेट्ने, ज्ञान प्राप्त गर्ने थियो , त्यो केहि हदसम्म पुरा भयो । वेश्या भनेर समाजले तल्लो स्तरमा राखे पनि उनको मनमा भगवान सधै उच्च स्थानमा रहिरहनु भयो , यो नै ज्ञानको उच्चतम बिन्दु हो । 

धर्म शास्त्रमा लेखिएका र विद्वानहरुले भनेका कुरा सबै सत्य नहुन पनि सक्छ । सबै प्रश्नहरुको उत्तर पनि सबैसँग नहुन सक्छ । स्वयम भगवान बुद्धनै सामुन्ने आउदा पनि सिद्धार्थले उहा बाट ज्ञान लिन इन्कार गर्नुले 

अरूले दिएको  बिचार , प्रवचन, ध्यान र साधना बाट बास्तबिक ज्ञान प्राप्त गर्न सकिदैन भन्ने कुरा बुझाउछ । संसारका कुनै पनि गुरुले  ध्यान र बुद्धत्व सिकाउन सक्दैनन् । त्यो त आफुभित्र स्वांयम घट्नु पर्छ ।

 सत्यलाई सिमित शब्दबाट व्याख्या गर्न सकिदैन किनकी सत्य असिमित छ । जसरी बुद्धले दुख, सङ्धर्ष, त्याग र तपस्याबाट बुद्धत्व प्राप्त गरे त्यसैगरी अर्को ब्यक्तिले सुख र सरल तरिकाबाट  गुरुले सिकाएकै भरमा ज्ञान प्राप्त गर्न सक्दैन् । हरेक मानिस  बुद्ध बन्न सक्छन् र त्यो गुण  हामी भित्रै छ तर फरक यति मात्र हो कि  हामी सबैकुराहरु  बाहिरी संसारमा खोजिरहेका हुन्छौ । 

र, अन्तमा हाम्रो जिवन नदि जस्तै सरल, निश्चल  र साङ्गितिक हुनु पर्दछ ।  संसारमा दुःख छ, त्यसको कारण छ, त्यस दुःखबाट मुक्त्ति पाउन सकिन्छ र मुक्त्तिको उपाए हामी भित्रै छ । यहि नै जिवनको अन्तिम सत्य हो ।



Tuesday, May 18, 2021

कोभिड, क्वारेन्टाइन र साईबर अपराध

 




कोभिड-१९ ( कोरोना भाइरस ) संक्रमणको चेन ब्रेक गर्न सरकारले जेष्ठ दोस्रो साता सम्म उपत्यका भित्र निशेधाज्ञा लगाएको छ । अहिलेको अवस्थामा जसरी कोरोना संक्रमित हुनेहरुको संख्या र मृत्युदर बढिरहेको छ, यो अधोसित लकडाउन अझ कडाइको साथ लम्बिने छ र यो केहि हदसम्म आवश्यक पनि छ । बिध्यालय तथा बिश्व बिध्यालयका पुर्बनिर्धारित परिक्षाहरु अर्को सुचना नभएसम्मलाई स्थगित गरिएको छ । पठनपाठनलाई निरन्तरता दिनलाई र पाठ्यक्रमलाइ निर्धारित समयमा सपन्न गर्न  सजिलो होस् भनेर भर्चुयल सिकाईको माध्यमबाट विभिन्न कलेज तथा स्कुलहरुले अनलाईन कक्षाहरु सञ्चालन गरिरहेका छन् । अहिलेको विसंम परिस्थितिमा सुरक्षित रहि, नविनतम्  प्रविधि अपनाएर सिक्ने सिकाउने प्रकृयामा इन्टरनेट, स्मार्टफोनको प्रयोग अपरिहार्य नै रहेको छ ।


 कलिला बाल-बालिकाहरुलाई लामो समयसम्म स्मार्ट फोन, कम्प्युटरको स्क्रिन अगाडि राख्दा र इन्टरनेटको पहुँचमा छोड्दा हुन सक्ने नकरात्मक असरहरुलाई पनि नजरअन्दाज गर्नु हुदैन् । जसरी टि.भि, डेक्सटप हुदै स्मार्टफोनमा आउदा स्क्रिनको साईज सानो हुदै गयो हाम्रो ‘स्क्रिन टाईम’ पनि बढ्दै गएको छ । सानो स्क्रिनमा लामो समयसम्म निहुँरिएर हेरिरहदा र त्यसबाट निस्कने प्रकास (ब्लु लाईट)ले आँखाको रेटिना, मस्तिष्कको स्मरण क्षमता र  चर्को दबाब परेको देखिन्छ । अमेरिकामा हाल २७-३५% जनसँख्यामा स्मार्ट फोन तथा डिजिटल स्क्रिनबाट निस्कने प्रकासले आँखामा असर परेको देखिएको छ । सामाजिक सञ्जालको बढ्दो प्रयोगले छोटो समयमा धेरै जानाकारीहरु एकैसाथ मस्तिष्कले ग्रहण गर्दा बालबालिकाहरुमा स्मरण शक्त्तिमा कमि आउने, स-साना कुरामा झर्कने र स्वाभाबिक व्यबाहारमा परिबर्तन आउनुको साथै थुप्रै मनोबैज्ञानिक जटिलता पनि देखिएको छ ।

कोरोना कहरको एकबर्ष भन्दा लामो समयमा संसार भर इन्टरनेटको प्रयोग र विधुतिय उपकरणहरुको बिक्रि पनि ह्वात्तै बढेको छ । संसारभर अहिले एक्टिभ इन्टरनेट प्रयोगकर्ता ४.६६ बिलियन रहेका छन् जुन कुल जनसंख्याको ५९.५ % हो । अहिलेको समयमा ४.३२बिलियन जनसँख्याले मोबाइल फोनबाट इन्टरनेट चलाउछन भने  ४.२ बिलियन जनसँख्याले सामाजिक संजाल प्रयोग गर्छन । नेपालमा पनि स्मार्ट फोन प्रयोगकर्ताको संख्या सन् २०२५ सम्ममा २३ मिलियन पुग्ने प्रक्षेषण गरिएको छ ।

 हरेक दिन फेसबुक, इन्स्टा , ट्विटर, टिक-टक, यु-टुब लगायतमा अपलोडहुने सामाग्रिहरु पनि बढिरहरका छन् । प्रत्येक हरेक मिनेटमा इन्टरनेटमा हुने गतिबिधिलाइ तलको तालिकाले पनि प्रस्ट पारेको छ।




 समाजिक सञ्जालमा हाम्रो समय र क्रियाकलाप बढेसँगै अनलाईन सम्बन्धि विभिन्न अपराधिक घटनाहरु पनि बढिरहेका छन् । नेपालमा ०६६/०६७ मा साईबर अपराधमा अनुसन्धान भई अदालतमा मुद्दा परेको संख्या तल तालिकामा दिएको छ ।  



छिमेकी मुलुक भारतमा साइबर अपराधका घटनाहरु  २०१७ मा २१,७९६  , २०१८ मा २७,२४८ र २०१९ मा ४४,५४६ पुगेको थियो जुन भयबह अबस्था हो । सन् २०२०/२०२१ मा यो सँख्या अझ बढेर जाने देखिन्छ ।

(स्रोत: statista)


यस्ता साइबर अपराधहरुबाट किशोर अबस्थाका बालबालिकाहरु बढि पिढित छन् भने केही घटनाहरुमा उनिहरुकै सग्लङ्घता पनि रहेको पाइएको छ । म्यासेन्जर, भाइभरमा आफुले भर्दै नभरेका चिठ्ठाहरु परेको, पुरस्कारमा लाखौँ मुल्य पर्ने सामानहरु जितेको र भन्सार तिर्ने पैसा पठाईदिए सामान पठाइदिने सम्मको ठगिहरु बढिरहेका छन् । विशेषगरी किशोरीहरुलाई अनलाईन माघ्यमबाट अश्लिल गालिहरु गर्ने, धम्कि दिने र व्यक्तिगत सामाग्रिहरु इन्टरनेटबाट प्रकाशन गरिदिने गरेको पाइएको छ । यस्ता अपराधिक कार्यहरुमा अन्जान व्यक्तिहरुबाट हुने भन्दा पनि नजिका साथिभाई वा चिनेजानेकाहरुबाट बढि हुने गरेको छ । नेपालमा साईबर अपराध र साईबर सुरछा सम्बन्धि छुटै कानुन नबनेपनि यस सम्बन्धि अपराधिक गतिबिधिहरू बिधुतिय कारोबार एन २०६३ परिछेद ९ अनुसार अनुसन्धान तथा कारबाहि हुने गर्दछ ।

लामो समयसम्म घर भित्र बसिरहदा र सामाजिक सञ्जालबाट टाढा रहनको लागि आफु लगायत आफ्ना नानिबाबुहरुलाई जुनकुनै रचनात्मक काममा सहभागि गराउनु पर्दछ जस्तो कि चित्रकला गर्ने, सन्देशमुलक फिल्महरु हेर्ने, राम्रा आख्यानका किताबहरु पढ्ने, नियमित डायरी लेख्ने तथा भान्साकोठामा पाककला सिक्ने । “ खालि दिमाग सैतानको वास ” भन्छन् त्यसैले मनलाई, मस्तिष्कलाई उत्पादन मुलक कुराहरुमा भुलाईराख्नु पर्छ जसले गर्दा शारिरीक र मानसिक कसरत पनि हुने गर्दछ ।


अहिलेको महामारीलाई जित्न, परिवार, समाज र राष्ट्रलाई स्वास्थ बनाईराख्न पनि हामी सबैले आफैसँग एउटा सर्त लगायौँ  कि जब सम्म यो महामारीको प्रकोप राष्ट्रमा रहिरहन्छ र सरकारले बिस्वासिलो स्वास्थ्य बिकल्प अपनाऊछ तब सम्म आफु र आफ्ना परिवारलाई  सुरचित राख्ने कोसिस गरौँ र संक्रमण रोक्नमा सहयोग गरौँ ।


भोक (Hunger )


भोक 

समयको लामो अन्तरालदेखी

लडिदै आएकोको एक अविजित लडाई

जो लम्बिने छ अझै पनि

अस्तित्वको आखिरी दिन सम्म

पग्लने छ सिद्धानतको सगरमाथा

फुङ्ग उडनेछ 'वाद'हरूको रातो रङ्ग

र ढल्ने त सिमानाको वर्लिन पर्खाल


भोक, 

जसले सभ्यताको सुरुवात गर्यो

विकासक्रमलाई आधुनिकता दियो

बजारलाई ब्यापार दियो, ग्राहक दियो

सरकरलाई रजनितिक नारा दियो

गरिबलाई खालिपेट कैफियतमा दियो

र, भोक सधै “भोक हठताल” गरिरह्यो ।


हातले मुख नजोडेको धेरै भयो

पेट अन्तहिन प्रतिक्षामा थाक्यो 

आन्द्राहरु मरिजझै चाउरिसके

यस्तो अवस्थामा हजुर पनि

गरिबमाथि मजाक गर्नुहुन्छ

चौरासि व्याञ्नले भरिएको थालि 

अघि राखेर ल खा ! भन्नु हुन्छ

भो लैजानुहोस् यी परिकारहरु

अब पेट भोको छैन किनकी 

यी आँखाहरु हेरेरै अघाईसके ।।।